Overgewicht

Wat is overgewicht?

Iemand krijgt de classificatie ‘overgewicht’ als je BMI tussen de 25 en 29.9 ligt.

Overgewicht berekenen

Met de onderstaande calculator kun je uitrekenen of je in de classificatie ‘overgewicht’ valt.

Wat zijn de oorzaken van overgewicht?

Terwijl dieetboeken de laatste decennia als warme broodjes over de toonbank zijn gegaan, is het aantal mensen met overgewicht de laatste decennia namelijk alleen maar toegenomen. Had in 1990 één op de drie Nederlanders nog te maken met overgewicht (BMI >25), nu is bijna de helft van de Nederlanders te zwaar [1].

Hoe kan het dat steeds meer mensen te zwaar zijn geworden? Zijn we met zijn allen te lui geworden? Hebben mensen het verkeerde dieet gekozen? Of spelen andere aspecten een rol? Hieronder vind je een overzicht en tekstueel uitgelegd. Externe factoren zijn factoren waar je geen of weinig invloed op hebt. Interne factoren zijn datgene waar je zelf meer invloed kan uit oefenen.

De dikmakende omgeving

De huidige maatschappij is zo gevormd dat er steeds meer voedselverleidingen zijn. Op elke straathoek liggen verleidingen op de loer. Het is vaak makkelijker om ongezonde voeding te kopen dan het gezonde alternatief. Dit noemen we ook wel de dikmakende omgeving. Dit valt onder de categorie omgevingsfactoren.

Een ander opvallend punt is dat de portiegroottes in restaurants en van de verpakkingen in supermarkten flink zijn toegenomen. Daarnaast komt in verschillende onderzoeken naar voren dat mensen zich niet op die grotere porties aanpassen; ze eten er niet minder van. Dit is een belangrijke verklaring waarom mensen de calorie-inname en het aantal mensen met overgewicht is gestegen [2][3].

De mens is gemiddeld genomen niet gemaakt om te matigen. Vanuit het jagers- en verzamelaarstijdperk hebben we nog steeds het genetisch materiaal dat we eten omdat er kans op schaarste van voeding. Je moest jagen voor je voeding en soms had je één of meerdere dagen geen eten. Daarom is het voor ons lastiger om verleidingen te weerstaan. Genetische selectie en aanpassingen kunnen meerdere duizenden jaren duren. En we hebben pas sinds 30-50 jaar een overschot aan eten. Dit maakt dat onze genen niet zijn aangepast de voeding die in overvloed is.

Daarnaast spelen marketeers van voedingsproducenten door middel van reclame, plaatsing en attractieve labels in op de trek van de consument. Dit maakt het lastiger om alles te weerstaan en leidt vaak tot consumptie van overtollig vele calorieën.

Heb je moeite met voedselverleidingen? Lees dan dit artikel eens door van sportdiëtiste Neeke.

Naast de dikmakende omgeving zijn er nog meer factoren die een rol spelen bij het ontstaan van overgewicht.

De aanleg om dik te worden

De ene persoon heeft meer aanleg om aan te komen dan de ander. Hoeveel invloed genetische aanleg heeft op het ontstaan van overgewicht en obesitas is nog niet helemaal helder.

De belangrijkste boodschap die wij jou daarom willen meegeven is dat als je meer aanleg hebt om dik te worden, je extra op je leefstijl moet letten. Als we een schatting moesten maken speelt je genetisch materiaal 30-70% mee in de kans op de ontwikkeling van overgewicht.

Overgewicht als gevolg van diëten

De derde verklaring heeft te maken met het feit dat overgewicht kan ontstaan als gevolg van het diëten zelf. Helemaal wanneer mensen te snel en gedurende een lange periode afvallen, kan dat leiden tot een verstoorde stofwisseling [4][5]. Het lichaam gaat door al het jojo’en efficiënter met voedingsstoffen om. Oftewel je komt sneller aan als je blijft hangen in je oude eetpatroon. Daarnaast zie ik in de praktijk dat vooral mensen die te langdurig of te snel zijn afgevallen, na die tijd vaak enorme hunkeringen hebben naar eten. Het is een enorme uitdaging om hier constant weerstand tegen te bieden.

Daarnaast kun je diëten zien als een vorm van symptoombestrijding. Een dieet leert je namelijk niet hoe je de problemen aanpakt waardoor je te zwaar bent geworden. Je leert zo niet om te gaan met verleidingen en op tijd in te grijpen wanneer je terugvalt. Diëten is een tijdelijke oplossing, maar pakt het probleem niet aan. Kortom: tijd om te werken aan een leefstijl die je je hele leven volhoudt.

Emotie-eten

Emotie-eten kan een belangrijke reden zijn waarom mensen meer eten dan ze nodig hebben en daardoor uiteindelijk aankomen in gewicht.

Bij emotie-eten is voeding (vaak in de vorm van lekkernijen) een manier om bepaalde negatieve emoties te verdringen. Ook kunnen mensen meer eten als gevolg van positieve emoties. Bij emotie-eten hebben mensen niet geleerd om hongerprikkels te onderscheiden van prikkels van emotionele aard. Oftewel: eet je omdat je honger hebt, of eet je omdat je last hebt van bepaalde emoties die je liever niet wilt hebben? Wanneer je last hebt van emotie-eten is het belangrijk om hier mee om te leren gaan. In dit artikel geven we een aantal handige tips als je last hebt van emotie-eten.

Eetstoornissen en verslaving

Overgewicht kan ook ontstaan door een eetstoornis en een eetverslaving. Bij een eetstoornis of een eetverslaving raden wij je aan om contact op te nemen met een professional, zoals een: huisarts, instantie, psycholoog. Wil je meer weten over dit onderwerp? Lees dan het boek ‘Afvallen op maat’ van Tatjana van Strien [6].

Cognitief (kennis)

Verder speelt kennis ook een kleine rol in de ontwikkeling van overgewicht. Vaak wordt de invloed van kennis en voorlichting overschat. Mogelijk speelt opvoeding wel een rol om bepaalde gewoontes aan te leren. Maar kennis overdragen over gezonde voeding is vaak vrij beperkt effectief. Een groot deel van de mensen, vooral technisch opgeleiden weet wel dat ze gezonder moeten eten en minder calorieën. Maar de praktijk blijkt weerbarstig. Kennis is niet altijd doen.

Dit betekent niet kennisoverdracht belangrijk is. Dit is zeker essentieel in de mix. Hierbij moet ook naast meer kennis over voeding ook net zoveel aandacht besteed worden aan kennis over gedragsverandering en gewoontes.

Overlijd je eerder door overgewicht of obesitas?

Het antwoord op deze vraag is ja en nee.

Ja, omdat je bij morbide obesitas wel een grotere kans hebt op vroegtijdig overlijden [8]. Vaak gaat dit ook samen met een grotere kans op hart- en vaatziekten en diabetes type 2.

Nee, omdat er steeds meer medicatie en begeleiding is voor mensen met bijvoorbeeld diabetes type 2 waardoor het leven dragelijker wordt en je ook minder vroegtijdig overlijden ziet. Je ziet daarom ook terug in observationeel onderzoek dat ouderen mer licht overgewicht niet eerder overlijden dan mensen met een lichter gewicht [8]. Vetmassa lijkt zelfs bij ouderen wat te beschermen. Hierbij moet wel gezegd worden dat het hier gaat om observationeel onderzoek en dat er nog veel haken en ogen aan deze conclusie zitten.

Wat beschermt tegen overgewicht?

Behalve dat er bewezen factoren zijn voor het ontwikkelen van overgewicht zijn er ook factoren die hiertegen kunnen beschermen [7]. Hieronder vind je een overzicht van een aantal factoren uit een overzichtsstudie.

Opvallend is dat ervoor wandelen sterker bewijs is dat het beschermt tegen overgewicht dan voor beweging in het algemeen. Kortom: ga niet alleen sporten, maar trek ook die wandelschoenen aan!

Probeer qua voeding te streven naar een Mediterraan dieet. Dit is een eetpatroon rijk aan groente, fruit, volkorenproducten, vette vis en oliën en matig in vlees. Sowieso is een voeding rijk aan vezels ook een bewezen beschermende factor. Kies dus voor volkoren als je streeft naar een gezond gewicht. Volg hierbij de richtlijnen van de Schijf van Vijf.

Heb je als kind borstvoeding gehad, dan heb je ook voordeel. Borstvoeding krijgen lijkt je op latere leeftijd te beschermen tegen overgewicht. Helaas voor de moeder is er gering bewijs dat het geven van borstvoeding de kans voor haarzelf beschermt tegen overgewicht.