Overgang

Wat is de overgang?

De World Health Organisation (WHO) beschrijft de overgang als volgt: “de permanente stopzetting van de menstruatie als gevolg van verlies van folliculaire activiteit van de eierstokken”.

In gewone taal is de menopauze de laatste menstruatie. Dit komt door een verminderde activiteit van de eierstokken. Hierdoor neemt de productie van oestrogeen en progesteron af [1]. Deze meeste vrouwen krijgen deze als ze tussen de 40-60 jaar zijn. De gemiddelde leeftijd is 51 jaar.

Voor en na de menopauze is er een periode van enkele jaren waarin de hormonen een nieuw evenwicht zoeken. Deze periode wordt de overgang genoemd. Hoe lang deze periode duurt is voor iedere vrouw verschillend. De overgang is officieel voorbij als een vrouw een jaar lang geen menstruatie meer heeft gehad [1][2][3][4][5].

De overgang wordt in drie fases verdeeld:

De perimenopauze

Dit is de overgangsfase tussen de vruchtbare periode en het volledig uitblijven van de menstruatie. In deze fase is er een aanzienlijke daling van de voorraad eicellen. Hierdoor wordt er ook minder oestrogeen en progesteron aangemaakt, hormonen die betrokken zijn bij de menstruatiecyclus. Er ontstaan hormonale schommelingen. Hierdoor komen er veranderingen in de menstruatiecyclus en er kunnen verschillende klachten ontstaan. Namelijk:

• opvliegers
• nachtelijk zweten
• spier,-en gewrichtspijn
• stemmingswisselingen
• een lager libido
• een opgejaagd gevoel
• hoofdpijn
• concentratie- en geheugenverlies
• droge huid en slijmvliezen
• verslapping van de bekkenbodemspieren en daarmee incontinentie
• botontkalking
• hart- en vaatziekten
• psychische klachten.

Menopauze

De menopauze is de fase wanneer een vrouw 12 maanden niet meer heeft gemenstrueerd. De voorraad eicellen is dan volledig uitgeput en de vrouw is niet meer vruchtbaar. De hormonen oestrogeen en progesteron worden dan niet meer aangemaakt.

Postmenopauze

Dit is de periode na het intreden van de menopauze. Bij de meeste vrouwen zullen overgangsklachten na een tijd afnemen [5].

Hoe ervaren vrouwen de overgang?

Vaak wordt er lacherig gedaan over de overgang. Maar bovenstaande klachten kunnen natuurlijk ontzettend lastig zijn. Daarbij heeft de overgang niet alleen fysiek, maar ook mentaal een flinke invloed. Het is toch een teken dat je straks niet meer vruchtbaar bent.

Maar hoe vrouwen de overgang ervaren blijkt sterk afhankelijk te zijn van hun cultuur. Ook al zijn de klachten nagenoeg hetzelfde. Dit blijkt uit een onderzoek onder 8200 deelnemers.[6] Dit waren vrouwen in de leeftijd van 55 tot 65 jaar. Daarnaast werden hun partners ook geïnterviewd.

De genoemde klachten waren over het algemeen hetzelfde. Maar de impact van deze klachten varieerde sterk per nationaliteit. In culturen waar er meer respect is voor ouderen zijn de overgangsklachten minder hinderlijk. Waar ouder zijn niet gezien wordt als beter ervaarden vrouwen de klachten als veel erger. Vrouwen uit landen als de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Canada hadden meer last van de overgang dan vrouwen uit Zweden of Italië. Ook rapporteerden de mannen uit deze landen vaker symptomen bij hun vrouwen.

Dit laat zien dat de symptomen van de overgang niet alleen het gevolg zijn van hormonale veranderingen. Dan zouden de klachten en de ernst van symptomen namelijk veel meer overeen moeten komen. Een ander onderzoek onder Tunesische en Franse vrouwen bevestigt dit [7]. Daarnaast lijkt de sociaal-economische status ook invloed te hebben op hoe vrouwen de overgang beleven. Hoe lager de sociaal-economische status, hoe erger de klachten.

Overgangsklachten

Eerder benoemde ik al een groot aantal klachten die samengaan met de overgang. Op een aantal ga ik hieronder wat verder in.

Seksualiteit

Een meerderheid van de vrouwen ervaart veranderingen in hun seksualiteit rondom de menopauze. Dit kan zowel door zowel fysieke als mentale oorzaken komen. Er kunnen verschillende klachten ontstaan. [8]

Tijdens de overgang wordt er minder oestrogeen aangemaakt. Oestrogeen is een hormoon dat onder andere het baarmoederslijmvlies stimuleert. Door de afname van oestrogeen wordt de bekledende laag van de schade steeds dunner en droger. Veel vrouwen krijgen hierdoor last van jeuk en een branderig gevoel in de schede of aan de schaamlippen. Vaginale droogheid is andere een veelvoorkomende klacht onder vrouwen in de overgang. Zo’n 30% van de vrouwen geeft aan hier last van te hebben [9].

Veranderingen in stemming, slaap en cognitief functioneren kunnen ook invloed hebben op de seksualiteit. Het kan leiden tot een lager of slechter zelfbeeld en een verminderd seksueel verlangen. Andere niet-hormonale factoren zijn bijvoorbeeld de gezondheid of ontevredenheid over de relatie [10].

Loop je tegen klachten aan? Weet dat je niet de enige bent, maar weet ook dat je er vaak iets aan kan doen. Zoek hiervoor eventueel hulp bij een professional of je huisarts.

Invloed overgang op het gewicht

Een andere veelvoorkomende klacht tijdens de overgang is gewichtstoename. Maar komt dit ook per definitie door de overgang?

Onderzoek lijkt hierin elkaar tegen te spreken. Waar sommige onderzoeken de oorzaak van gewichtstoename vooral vinden in een toename in de leeftijd of een veranderde leefstijl [11], zien andere onderzoeken een daling in het rustmetabolisme als gevolg van de overgang [12,13].

Wat wel duidelijk verandert is de lichaamssamenstelling. Niet alleen neemt bij vrouwen in de overgang de totale hoeveelheid vet toe, maar vooral het abdominale vet. In deze periode krijgen vrouwen dus sneller een buikje. Dit kan wel verklaard worden door hormonale veranderingen [14][15]. Dit komt waarschijnlijk door een verschuiving in de verhouding oestrogeen/testosteron, waarbij testosteron de overhand neemt. Testosteron zorgt bij vrouwen voor meer vetophoping rondom de buik [16,17].

Letten op je voeding en zorgen voor voldoende lichaamsbeweging lijkt het beste te zijn wat je kan doen om gewichtstoename en een toename aan vetmassa te verminderen of voorkomen.

Hart- en vaatziekten

De menopauze wordt geassocieerd met een hogere prevalentie van een te hoge bloeddruk en te hoog cholesterolgehalte. Postmenopauzale vrouwen hebben een hoger totaal cholesterol, LDL-cholesterol en triglyceriden dan premenopauzale vrouwen. De stijging van de cholesterolniveaus en bloeddruk verhogen het risico op hart- en vaatziekten. Het risico hierop ligt dan ook veel hoger bij postmenopauzale vrouwen dan premenopauzale vrouwen. [18][19][20][21]

Waarom gebeurt dit tijdens de overgang? Dit komt door de daling van de oestrogeenniveaus. Oestrogenen beschermen de vaatwand. Dit maakt ze minder vatbaar voor schade door bijvoorbeeld een hoge bloeddruk of hoog cholesterol. Maar oestrogenen hebben ook invloed op verschillende stofwisselingsfactoren, zoals cholesterolwaarden, ontstekingswaarden en bloedstolling [17][18][19][20][21][22].

Maar een te hoog gehalte aan oestrogenen kan ook het risico op bloedstolsels weer verhogen. Bijvoorbeeld bij het gebruik van de anticonceptiepil of hormoonpillen. Ga dit dus nooit op eigen houtje doen om het risico op hart- en vaatziekten te verlagen tijdens de overgang. maar laat je adviseren door een arts.

Botgezondheid

Een op de drie postmenopauzale vrouwen krijgt osteoporose [23] . Oestrogenen spelen een belangrijke rol in de vernieuwing van botweefsel [24]. De afname van oestrogenen verhoogt het risico op osteoporose. Dit risico is groter bij vrouwen die te vroeg in de overgang komen, een tengere bouw hebben, weinig lichaamsbeweging hebben, roken en of alcohol drinken [25][26].

Het risico kan verminderd worden door voldoende calcium, vitamine D en eiwit te gebruiken. Daarnaast is het verstandig om voldoende te bewegen, te minderen met alcohol en te stoppen met roken [25][26].

Voedingstips voor vrouwen in de overgang

De overgang is een periode waar vrouwen niet omheen kunnen. En helaas kan het veel klachten maar ook gezondheidsproblemen met zich meebrengen. Gelukkig zijn er een aantal dingen die je kan doen om de risico’s hierop te verminderen:

• Streef naar een gezond eetpatroon en probeer daarbij niet aan te komen. Mogelijk moet je wat minder eten.
• Zorg ervoor dat je voldoende calcium binnenkrijgt. Gebruik 3-4 porties zuivel per dag en 40 gram kaas. Gebruik je geen zuivel? Neem dan 3-4 porties sojadrink met toegevoegd calcium. 1 portie is 150 ml.
• Suppleer vanaf je 50ste dagelijkse 10 mcg vitamine D3.
• Probeer regelmatig te blijven bewegen conform de beweegrichtlijnen. Bij voorkeur minimaal 2,5 uur per week en 2 keer per week spier- en botversterkende oefeningen. Dit helpt niet alleen het risico op osteoporose te verlagen, maar ook om je spiermassa meer intact te houden en grip op je gewicht te houden.
• Stop met roken en probeer te minderen met alcohol.

Zijn er problemen waar je zelf niet uit komt? Neem dan contact op met je huisarts of een overgangsconsulente. Zij kunnen je dan verder helpen.