Jodium

Wat is jodium?

Jodium is een spoorelement dat een belangrijke rol speelt in de productie van de schildklierhormonen trijoodthyronine (T3) en thyroxine (T4) [1][2][3][4].

Functie van jodium

Jodium is vooral bekend om zijn rol in de werking van de schildklier. Het is namelijk belangrijk voor de productie van de schildklierhormonen T3 en T4. Deze hormonen zijn belangrijk voor de ruststofwisseling en hebben invloed op de thermoregulatie in ons lichaam. Dit reguleert de energieafgifte van de cellen door invloed uit te oefenen op de doorlaatbaarheid van de celmembranen. T4 heeft een grote invloed op de groei. Dit komt omdat deze de activiteit bevordert van enzymen die betrokken zijn bij de opbouw van lichaamseigen eiwit. Verder hebben deze schildklierhormonen een belangrijke rol in de ontwikkeling van het zenuwstelsel [1][2][3][4].

Waar zit jodium in?

Van nature komt jodium voor als kaliumjodide in zeewater, zeelucht, jodidehoudende grond en drinkwater dat uit deze grond gewonnen wordt [1]. Qua voedingsmiddelen komt het van nature voor in zeevis, eieren, zuivelproducten en zeewier [1][2]. Eén portie kabeljauw bevat al 292 microgram jodium. Een gekookt ei 18 microgram [3].

Voor Nederlanders is het lastig om uit de voeding voldoende jodium binnen te krijgen. Daarom wordt het aan veel producten toegevoegd. Bijvoorbeeld aan bakkerszout voor het bakken van brood en broodvervangers. Maar ook aan gejodeerd keukenzout of dieetzout en nitrietpekelzout. Het komt daarom ook voor in sommige vleeswaren en soorten brood. Wil je zeker weten of jouw brood toegevoegd jodium bevat? Op het etiket staat of er bakkerszout gebruikt is. Bak je je eigen brood? Dan kan je ervoor kiezen om ook gebruik te maken van bakkerszout [3]. Eén snee volkorenbrood bereid met bakkerszout bevat 24 microgram jodium.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid jodium

Er zijn geen aanbevolen hoeveelheden opgesteld door de Gezondheidsraad, maar in 2012 zijn in Scandinavië wel aanbevolen hoeveelheden vastgesteld. Deze worden ook in Nederland gebruikt.

Gevolgen van een tekort aan jodium

Over het algemeen krijgen de meeste Nederlanders voldoende jodium binnen via de voeding. Individuen die weinig of geen brood eten of brood zonder gejodeerd keukenzout lopen een groter risico op een tekort. Ook mensen die vegetarisch of veganistisch eten lopen een hoger risico op een tekort [7]. Het kan enkele jaren duren voordat er klachten ontstaan bij een tekort aan jodium. Dit komt omdat er in de schildklier normaal gesproken een grote voorraad is opgeslagen [3].

Een tekort aan jodium leidt tot een verminderde aanmaak van de schildklierhormonen. Hierdoor gaat de schildklier trager werken en zwelt deze op. Dit noemen we ook wel krop of struma. Door een te lage aanmaak van thyroxine kan hypothyreoïdie ontstaan.

Bij kinderen leidt een jodiumtekort tot groeiachterstand, verminderd gehoor- en leervermogen en een verminderde cognitie. Hierdoor kunnen ze achterblijven in lichamelijke en geestelijke groei. Dit wordt ook wel cretinisme genoemd [1][2][3][8]. Dit kan ook ontstaan bij baby’s als de moeder een jodiumtekort heeft voorafgaand aan de conceptie [9]. Een meta-analyse van onderzoeken naar het IQ van kinderen laat zien dat kinderen in gebieden met een hogere jodiumopname een hoger IQ hebben dan kinderen met een jodiumtekort [10].

Volwassenen krijgen bij een tekort last van een traag werkende schildklier. Dit zorgt voor klachten als gewichtstoename, het veel koud hebben, traagheid en obstipatie [3].

Gevolgen overschot

Een te hoge inname van jodium kan de werking van de schildklier verstoren. Het kan leiden tot een vergrootte schildklier, ook wel bekend als Basedow-struma [1]. Verder kan de schildklier ook overactief gaan werken. Dit kan klachten veroorzaken zoals gewichtsverlies, hartkloppingen, nervositeit, diarree en slapeloosheid [1][3].

Maar voor de meeste mensen hoeft een teveel aan jodium niet tot problemen te leiden. Dit komt omdat het lichaam mechanismen heeft om een teveel aan jodium op te vangen. Acute hoge doseringen zorgen ervoor dat de hormoonsynthese in de schildklier tot wel 48 uur onderdrukt wordt. Vervolgens past het lichaam zich aan en treedt er weer een normale hormoonafscheiding op. Dit wordt ook wel het Wolff-Chaikoff-effect genoemd [11][12]. Voornamelijk mensen met een jodiumtekort of een schildklierafwijking zijn gevoelig voor een hoge jodiuminname omdat er weinig tot geen beschermende aanpassing optreedt.

Er zijn voor jodium aanvaardbare bovengrenzen opgesteld. Voor volwassenen komt dit meer op 600 microgram per dag. Het is lastig om dit binnen te krijgen. Al komen hoge innames bij uitzondering voor bij mensen die veel zeewier eten [3].

Moet ik jodium suppleren?

Jodiumtabletten zijn bedoeld voor mensen die zijn blootgesteld aan radioactief jodium. Het is niet nodig voor gezonde mensen om dit als aanvulling op de normale voeding te gebruiken [3]. Als je een vitaminesupplement gebruikt dat jodium bevat, let er dan op dat deze niet meer dan 100% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid jodium bevat. Bak je zelf je brood? Kies er dan voor om bakkerszout te gebruiken. Eet je weinig brood of brood zonder bakkerszout? Probeer dan jodium uit andere bronnen te halen zoals zeevis, zuivel of eieren. Zeewier – en kelp (tabletten) zijn minder geschikt om te gebruiken, omdat het jodiumgehalte namelijk sterk variabel is.

Als veganist is het lastiger om voldoende jodium binnen te krijgen. De natuurlijke bronnen waarin de hoeveelheid jodium wel stabiel is zijn namelijk dierlijke producten. Eet je plantaardig, neem dan producten met toegevoegd jodium zoals bakkerszout of natriumarm gejodeerd keukenzout.