Terugvalpreventiemodel van Marlatt
Wat zegt de wetenschap?
Zo’n 80 procent van de mensen die is afgevallen is na 2 jaar weer net zo zwaar als voordat ze begonnen met afvallen [1]. Dit zijn verontrustende cijfers. Als coach is het daarom heel relevant om te weten hoe zo'n terugval ontstaat en hoe je het (grotendeels) kunt voorkomen. Een bruikbaar model waarmee je een terugval kunt verklaren is het terugvalpreventiemodel van Marlatt.
Dit artikel bevat 3 referenties naar wetenschappelijke onderzoeken.
Hoe kun je een terugval verklaren?
Als coach is het daarom heel relevant om te weten hoe zo’n terugval ontstaat en hoe je het (grotendeels) kunt voorkomen.
Een bruikbaar model waarmee je een terugval kunt verklaren is het terugvalpreventiemodel van Marlatt [1][2]. Dit gedragsmodel laat zien dat een terugval meestal begint met een disbalans en niet zomaar uit het niets is ontstaan. Het is dus niet zwart/wit.
Zo’n disbalans ontstaat wanneer de klant van alles van zichzelf moet en teveel last heeft van negatieve stress. Dit zorgt er vaak voor dat je wilt gaan compenseren.
Dit uit zich soms in hunkeringen (cravings) naar lekkernijen of bijvoorbeeld dat de klant de opgestelde doelen niet goed kan volhouden. Ook is stress een risico om terug te vallen in oude gewoontes.
Wij zien dit ook vaak terug in de praktijk dat stress een groot risico is om terug te vallen.
Gelukkig hoeft zo’n craving op zich nog niet te leiden tot een terugval. Maar het wordt wel een stuk lastiger als je in een echt moeilijke situatie belandt. In het model van Marlatt wordt dit ook wel een ‘hoog risicosituatie’ genoemd.
Veelvoorkomende hoog risicosituaties:
- Negatieve gevoelens zoals eenzaamheid of verdriet.
- Je hebt ruzie met je partner.
- Anderen in je omgeving zorgen voor druk.
- Gewoontes zijn nog niet sterk genoeg.
- Te veel negatieve stress op het werk.
Daarnaast treden er vaak nog een aantal gedachtenkronkels op die je in moeilijkheden kunnen brengen legt hoogleraar Ingrid Steenhuis in het boek ‘terugval en verleiding’.
Hieronder worden 3 veelvoorkomende gedachtenkronkels (ontremmende gedachten) toegelicht:
- Rationalisatie
De eerste gedachtenkronkel wordt ook wel rationaliseren genoemd. Een voorbeeld hiervan is dat je je eigen gedrag gaat rechtvaardigen. Je kent vast wel de gedachte: “Ik heb het de laatste tijd zo zwaar.. NU heb ik het wel verdiend om te snoepen.”
- Ontkenning
Bij ontkenning overschat de klant de mate waarin je met verleidingen om kunt gaan, terwijl uit het verleden is gebleken dat de klant meestal niet goed met verleidingen om kon gaan en vaak zwicht voor iets lekker.
- Irrelevante beslissingen
Een irrelevante beslissing maak je wanneer je bijvoorbeeld geld meeneemt als je gaat wandelen, om daar uiteindelijk “helemaal per ongeluk” iets lekkers van te kopen, terwijl je jezelf wijsmaakt dat je je portemonnee enkel meeneemt voor onverwachte situaties, zoals voor een taxi wanneer je onverhoopt verdwaald raakt in je eigen stad.
Hoe ga je met een hoog risico situatie om?
Stel de klant komt in een hoog risico situatie terecht, dan is het belangrijk om hier op een effectieve manier mee om te gaan. Dit wordt ook wel een effectieve coping response genoemd. Hieronder volgt een voorbeeld.
Voorbeeld ‘Sanne’
Sanne heeft een zware dag gehad en voelt zich moe. Thuis krijgt ze ook nog eens ruzie met haar partner. Ze raakt gefrustreerd. Vervolgens voelt ze een sterke drang om te grijpen naar iets zoets. Dit is voor haar een hoog risicosituatie. Ze krijgt ook last van de gedachtenkronkel: “Ik heb het nu wel verdiend om iets lekkers te eten”.
Vervolgens kan ze op twee manieren met die gedachtenkronkel omgaan:
Ineffectieve coping response
Een ineffectieve coping response van Sanne zou zijn wanneer ze te veel in haar gedachten meegaat zonder erbij stil te staan of er ook andere strategieën zijn die haar verder kunnen helpen om zich te ontspannen. De kans is heel groot dat ze gaat snacken wanneer ze de gedachte dat ze het wel heeft verdiend als ‘waar’ beschouwd.
Wanneer ze wel de beslissing neemt om te gaan snacken leidt dat tot negatieve gevoelens en gedachten. Zoals “Ik heb het verprutst, ik kan het niet”. Haar zelfvertrouwen neemt vervolgens af. Deze misstap kan eenmalig zijn. Maar deze uitglijder kan ook leiden tot een gedachte als “Ik heb het nu toch al verprutst, het maakt nu allemaal toch niet meer uit”. Dit wordt ook wel het alles-of-niets-principe genoemd. Resultaat is dat ze zich vervolgens helemaal laat gaan. Vaak zie je dat iemand in een negatieve spiraal terecht komt en steeds verder terugvalt.
Effectieve coping response
Een effectieve coping response [2] is bijvoorbeeld wanneer Sanne tegen zichzelf zegt: “Als ik mij gefrustreerd voel na mijn werk ga ik niet snacken, maar dan ga ik een rondje wandelen, of een vriendin bellen om over mijn gevoelens te praten. Er zijn namelijk effectievere manieren om tot rust te komen en te ontspannen”. Dit leidt tot meer zelfvertrouwen en verkleint de kans op een terugval.
Samenvatting
Dit model laat zien dat een terugval een proces is en niet zo maar ontstaat. Het begint vaak met een disbalans, waarbij de klant te veel moet van zichzelf en weinig toe komt aan ontspanning. Daarnaast spelen coping vaardigheden een belangrijk om te voorkomen dat een misstap niet tot een relapse leidt.
